Polityka integracji społecznej osób niepełnosprawnych została w ostatnich latach zmieniona z zasiłków i wsparcia jako jedynych środków integracji, na rozwój samowystarczalności, autonomii, integracji z lokalnymi społecznościami i ogólnie życia społecznego (Knizikevičiūtė, 2010). Konieczność mobilizowania osób niepełnosprawnych do udziału w życiu społecznym i ich równe prawa nie budzą obecnie wątpliwości. Jednak faktyczna sytuacja osób niepełnosprawnych na Litwie nie jest dobra, nie tylko ze względu na trudności gospodarcze. Większość ludności nadal patrzy na osoby niepełnosprawne umysłowo jako na te, które powinny żyć i pracować oddzielnie. Istnieje jednak wiele różnych instytucji i organizacji pozarządowych walczących z takimi fałszywymi przekonaniami i dążących do poprawy umiejętności społecznych osób z niepełnosprawnością intelektualną. Jednym z głównych wyzwań, przed jakimi stoją, są trudności komunikacyjne osób niepełnosprawnych.
Życia społeczne jest niezwykle ważną częścią życia każdej osoby i jest nierozerwalnie związane z komunikowaniem się z innymi ludźmi. Obserwuje się iż osoby z długotrwałą niepełnosprawnością psychiczną charakteryzują się ograniczonymi relacjami interpersonalnymi (Petrauskienė, Daunoraitė, 2009). Ta sytuacja powstała z różnych powodów, takich jak: zachowanie krewnych oparte na stereotypach przeciwko osobom niepełnosprawnym, negatywne postawy społeczne, nadopiekuńczość lub brak wiedzy pracowników służby zdrowia i pracowników socjalnych. Wszystko to sprawia, że osoby niepełnosprawne są spychane w wykluczenie społeczne, a tym samym ograniczają komunikację z innymi.
Zarówno w literaturze naukowej, jak iw praktyce zaobserwowano, że jednym z najważniejszych czynników, które komplikują komunikację między osobami z niepełnosprawnością, są trudności z rozpoznawaniem emocji i zarządzaniem nimi.. Ubóstwo emocjonalne i destrukcyjne wyrażenie złość mają negatywny wpływ na procesy komunikacji osób z upośledzeniem umysłowym (Slizko, 2010; Knizikevičiūtė, 2010; Matheson, 2005). I. Slizko podkreśla, że 90 procent osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną ma tendencję do ignorowania otoczenia z powodu swoich trudności emocjonalnych. 55 procent osób niepełnosprawnych stale obawia się czegoś, a ten sam odsetek osób pracujących z niepełnosprawnymi wskazuje, że osoby niepełnosprawne często zachowują się agresywnie wobec innych z powodu niemożności właściwego wyrażania emocji(Slizko, 2010). Jest wiec niezwykle istotne by pomóc osobom niepełnosprawnym w rozwijaniu ich umiejętności emocjonalnych, społecznych i intelektualnych, które są niezbędne do pełnoprawnego życia, uczenia się i pracy w społeczeństwie.(Barchrach, 1992; Anthony, Cohen, Fark, 2002). . A. Zaporozhec (1985) stwierdza, że badania nad emocjami mają znaczną wartość psychologiczną i pedagogiczną, ponieważ nowe pokolenie rodziców i pedagogów poszukuje nie tylko metod nauczania określonego systemu wiedzy, ale także kształtowania właściwych reakcji emocjonalnych. Zdaniem autora ważne jest, aby zarówno osoby z niepełnosprawnością, jak i ich krewni zrozumieli wszystkie emocje i reakcje emocjonalne, które istnieją w naszym społeczeństwie.. Ponadto muszą one znać konstruktywne sposoby wyrażania emocji. Jest to ważne, ponieważ rozpoznawanie emocji i zarządzanie nimi stało się jednym z najważniejszych elementów konstruktywnej komunikacji w obecnym społeczeństwie. Niestety materiał metodyczny „Co warto wiedzieć o integracji osób niepełnosprawnych?” (2010), edukacja włączająca (na przykład integracja nastolatków niepełnosprawnych w szkołach ogólnokształcących) nie obejmuje wszystkich wymaganych obszarów. Na przykład, gdy młoda osoba niepełnosprawna, która spędzała dużo czasu w domu, zostaje przeniesiona do szkoły powszechnej, główny nacisk koncentruje się na procesie nauki, mimo że ważniejsze jest zwracanie uwagi na problemy komunikacji.. (Kierienė, 2010). Każdemu nowicjuszowi trudno jest przystosować się do nowego środowiska – powinieneś to pamiętać, jeśli kiedykolwiek przeprowadziłeś się do nowej dzielnicy, mieszkania lub przypomnisz sobie pierwsze tygodnie w pracy. Tymczasem emocjonalna reakcja młodej osoby z niepełnosprawnością na zmiany i związane z nimi problemy jest silniejsza, ponieważ osoby takie są bardziej wrażliwe i mają mniej umiejętności adaptacyjnych.
Pokazuje to, że integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną jest bardzo ściśle związana z ich trudnościami komunikacyjnymi, które często są spowodowane niemożnością rozpoznawania emocji i ich konstruktywnej ekspresji w społeczeństwie. Oczywiste jest więc, że zwrócić szczególna uwagę na problemy integracji osób niepełnosprawnych na Litwie.
Doc. dr. Kristina Žardeckaitė – Matulaitienė, e-mail: kristina.zardeckaite-matulaitiene@vdu.lt
Psychologist Viktorija Gaidytė, e-mail: viktorija.gaidyte@gmail.com